Mối nguy chưa thể lơ là

Ngày 11/1/2020, thế giới ghi nhận ca tử vong đầu tiên vì COVID-19 tại Vũ Hán (Trung Quốc), nơi bùng phát dịch bệnh này cuối năm 2019. 

Sau 4 năm, khi COVID-19 đã trở thành bệnh đặc hữu, hệ thống y tế toàn cầu vẫn đối mặt những gánh nặng tiềm ẩn từ căn bệnh này cùng với những nguy cơ do các bệnh viêm đường hô hấp theo mùa có chiều hướng trở nên phổ biến hơn.

Số ca mắc COVID-19, chủ yếu do biến thể JN.1, tăng nhanh trở lại trong thời gian cuối năm 2023, đầu năm 2024, đúng giai đoạn cao điểm của bệnh cúm và các bệnh viêm đường hô hấp vào mùa Đông-Xuân. Các nước châu Âu liên tục ghi nhận những con số “kỷ lục” về tốc độ tăng ca mắc cúm và COVID -19. Tại Bồ Đào Nha, tỷ lệ các ca mắc cúm trong tổng số bệnh nhân ở khu chăm sóc tích cực lên mức cao kỷ lục, 17% trong tuần cuối cùng của năm 2023. Số ca mắc các bệnh về đường hô hấp tại Italy cũng tăng nhanh chưa từng thấy trong 2 tuần cuối năm 2023, với tỷ lệ mắc bệnh trong tuần cuối cùng của năm ngoái là 17,5 ca/1.000 dân và trong tuần trước đó là 17,7 ca/1.000 dân. Tại Anh, cơ quan Dịch vụ Y tế quốc gia (NHS) cho biết số ca COVID-19 và cúm tăng gấp đôi chỉ sau hai tuần từ 23 - 31/12/2023, tăng hơn 65% kể từ đầu tháng 12/2023. Hơn 1.000 ca mắc cúm phải nhập viện mỗi ngày, nhiều gấp đôi so với hai tuần trước.

Tại Mỹ, Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh (CDC) đã gọi đợt gia tăng số ca mắc COVID-19 hiện nay là làn sóng COVID-19 lớn thứ hai trong lịch sử nước này, sau đợt tăng số ca nhiễm biến thể Omicron mùa Đông-Xuân cuối năm 2021 và đầu năm 2022. Tiến sĩ Michael Hoerger, trợ lý giáo sư tại Trường Y thuộc Đại học Tulane (bang Louisiana) ước tính từ giữa tháng 12/2023 - tháng 2/2024 sẽ là đỉnh điểm của làn sóng hiện tại, cứ 3 người Mỹ thì có 1 người mắc COVID-19.

Đáng chú ý, một số quốc gia ở Nam bán cầu, hiện đang trong mùa Hè, cũng chứng kiến mức độ hoạt động của bệnh về hô hấp cao hơn dự kiến vào thời điểm này trong năm. Chile và Brazil ghi nhận số ca nhiễm cúm và COVID-19 tăng cao, Argentina ở mức trung bình và Paraguay ở mức vừa phải. Tại Australia, một làn sóng COVID-19 mới đã quét qua bang New South Wales (NSW) trong kỳ nghỉ lễ đầu Năm mới, với tỷ lệ lây nhiễm cao nhất trong 1 năm qua ở bang này.

Lý giải cho tình trạng COVID-19 lây lan nhanh trong thời gian gần đây, các chuyên gia cho biết biến thể JN.1 có thể trốn tránh hệ thống miễn dịch và lây truyền dễ dàng hơn các biến thể khác. Hiện JN.1 đã được ghi nhận ở hơn 40 quốc gia, trong đó có Mỹ, Canada, Pháp, Anh, Thụy Điển, Singapore, Campuchia, Thái Lan và Trung Quốc. Cuối năm 2023, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã phân loại JN.1 là biến thể được quan tâm. Ngoài các triệu chứng thông thường như sốt hoặc ớn lạnh, ho, đau họng, nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi, đau đầu, đau cơ, khó thở, mệt mỏi, mất vị giác hoặc khứu giác, sương mù não, triệu chứng tiêu hóa như khó chịu ở dạ dày, biến thể JN.1 còn gây 2 triệu chứng khác thường là khó ngủ và lo lắng. Theo tờ Times of India, biến thể JN.1 cũng khiến các chuyên gia y tế lo ngại làm tăng nguy cơ viêm phổi nặng, bởi vậy bệnh nhân cần được theo dõi các triệu chứng như ho dai dẳng, khó thở và sốt để can thiệp kịp thời, giúp ngăn ngừa tiến triển thành viêm phổi nặng.

Tiến sĩ –bác sĩ Jeremy McAnulty ở bang NSW nhận định các biến thể mới dường như có khả năng lây nhiễm cao hơn, song hiện không có bằng chứng nào cho thấy JN.1 gây nguy cơ sức khỏe cao hơn các biến thể khác của virus SARS-CoV-2. Tiến sĩ Jacob John, một nhà virus học hàng đầu của Ấn Độ, cho biết tất cả các biến thể phụ của Omicron đều ít độc lực hơn nhiều so với các biến thể trước đó. Tuy nhiên, ông không cho rằng biến thể này có thể gây ra làn sóng dịch, đồng thời khẳng định: "Dịch bệnh hiện nay đã trở thành 'đặc hữu', với số lượng thấp và ổn định, biến động nhỏ".

WHO đánh giá JN.1 có nguy cơ ở mức độ thấp, song cảnh báo ở các nước đang trong mùa Đông, cùng với các bệnh về đường hô hấp, biến thể này có thể làm tăng gánh nặng cho hệ thống chăm sóc sức khỏe. Theo giới chuyên môn, hiện khả năng miễn dịch đã có trong cộng đồng và sau tiêm chủng giúp cộng đồng có miễn dịch chéo với JN.1, nhờ đó ngăn chặn các triệu chứng nặng. WHO khẳng định vaccine hiện tại vẫn có thể bảo vệ con người khỏi biến chứng nặng và nguy cơ tử vong do JN.1, cũng như các biến thể khác hiện nay của virus SARS-CoV-2.

Giới chuyên gia cảnh báo nguy cơ khi mắc đồng thời COVID-19 và cúm, có thể gây hậu quả khôn lường. Tại Việt Nam đã ghi nhận những ca bệnh chuyển nặng nguy kịch khi cùng lúc mắc cả hai bệnh truyền nhiễm về đường hô hấp. Các bác sĩ khuyến cáo do thời tiết thay đổi thất thường nên số ca COVID-19 và cúm A gia tăng tại Việt Nam, nếu đồng thời nhiễm 2 loại virus sẽ làm cho bệnh chuyển xấu rất nhanh, đặc biệt là trẻ em và người có bệnh nền. Trong khi đó, giai đoạn thời tiết chuyển mùa thay đổi bất thường là nguyên nhân của sự xuất hiện và lây lan các dịch bệnh truyền nhiễm như cúm, sởi, rubella, ho gà... cũng là thời điểm nhu cầu giao thương, du lịch tăng cao, tạo điều kiện thuận lợi cho các tác nhân gây bệnh lây lan.

Trong bối cảnh này, nhiều nước đã áp dụng trở lại các quy định phòng ngừa dịch bệnh, vốn đã được dỡ bỏ sau khi WHO tuyên bố chấm dứt tình trạng y tế khẩn cấp toàn cầu do dịch COVID-19. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh châu Âu (ECDC) khuyến nghị mọi người hạn chế ra khỏi nhà nếu cảm thấy không khỏe và đeo khẩu trang ở nơi đông người hoặc tại các cơ sở y tế, đồng thời kêu gọi tiếp tục tiêm phòng. Tây Ban Nha và 4 bang ở Mỹ đã khôi phục quy định đeo khẩu trang tại bệnh viện. Bolivia bắt buộc đeo khẩu trang ở trường học. Tổ chức Y tế liên Mỹ (PAHO) kêu gọi các nước trong khu vực tăng cường giám sát virus đường hô hấp và chuẩn bị hệ thống chăm sóc sức khỏe cho tình huống gia tăng số ca nhập viện.

Tại Đông Nam Á, nhiều nước tái áp dụng một số biện pháp như lắp máy quét thân nhiệt tại sân bay, kêu gọi người dân đeo khẩu trang và hoãn du lịch. Bộ Y tế Singapore cho biết số ca mắc đang theo đà tăng tại nước này, có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố, trong đó có mùa du lịch và lễ hội đầu năm, miễn dịch cộng đồng giảm. Tại Indonesia, sau khi ghi nhận 2 ca tử vong vì COVID-19 trong tháng 12/2023 (bệnh nhân có bệnh nền), Bộ Y tế khuyến cáo người dân tránh đến các khu vực có số ca mắc tăng cao, tiêm đủ 2 liều vaccine, đeo khẩu trang, sát khuẩn tay thường xuyên và ở nhà nếu bị ốm. 

Các máy đo thân nhiệt đã được lắp đặt ở gần cổng nhập cảnh ở sân bay quốc tế Soekarno-Hatta của Jakarta, cũng như trên đảo nghỉ dưỡng Batam. Cục Kiểm soát dịch bệnh (DDC) thuộc Bộ Y tế Thái Lan đang chuẩn bị cung cấp thêm 200.000 liều vaccine cúm cho nhân viên ngành vận tải công cộng và du lịch tại 31 tỉnh nhằm giảm sự lây lan của virus cúm và hỗ trợ ngành du lịch.

Các chuyên gia trường Y tế cộng đồng Bloomberg Johns Hopskins dự báo tỷ lệ ca mắc có thể sẽ tăng trong thời gian còn lại của tháng 1 và sang tháng 2, đồng thời kêu gọi mọi người không nên bỏ lỡ cơ hội được bảo vệ bằng vaccine phiên bản cập nhật. Bên cạnh đó, cần tự bảo vệ bằng những biện pháp như đeo khẩu trang, sát khuẩn tay… và áp dụng các cách xử lý kịp thời như xét nghiệm khi có triệu chứng và dùng thuốc kháng virus nếu có kết quả xét nghiệm dương tính, bởi COVID-19 và các bệnh đường hô hấp theo mùa vẫn là mối nguy cơ chưa thể lơ là trên toàn thế giới.