Những lưu ý khi chuẩn bị mâm cỗ cúng tất niên

(lienminhbng.org) - Bên cạnh ý nghĩa gia đình đoàn tụ sum vầy, bữa cơm Tất niên còn là nghi thức tiễn biệt năm cũ, sửa soạn đón năm mới, mời ông Công, ông Táo về trần thế tiếp tục cai quản việc bếp núc. Sau bữa cơm Tất niên còn là lúc mọi người trong gia đình sửa soạn cúng giao thừa, tiễn năm cũ và đón mừng năm mới.

Cúng giao thừa trong nhà, ngoài trời thế nào cho đúng?

Cúng giao thừa trong nhà, ngoài trời Tết Canh Tý 2020: Giao thừa Tết Nguyên đán là khoảnh khắc chuyển giao năm cũ sang năm mới, được xem là thời khắc đặc biệt trong văn hoá, tập quán của nhiều dân tộc bởi đó cũng là thời điểm trời đất giao hoà, âm dương hoà quyện.

Đối với mâm cỗ cúng, trước hết là hương và đèn. Hương là tượng trưng cho tinh tú là sự nối kết giữa âm và dương. Đèn tượng trưng cho mặt trăng, mặt trời (do đó luôn phải có 2 cây đèn ở hai bên ban thờ).

• Cúng tất niên Tết Nguyên đán Canh tý 2020: Văn khấn, mâm cúng tất niên

Mâm ngũ quả dành cúng gia tiên nên chọn các loại hoa quả thông dụng, ăn được, đẹp mắt và phải là hoa quả vừa đủ chín có thể ăn được. Hoa quả xanh, hoa quả giả (bằng nhựa) không được dùng cúng gia tiên. Đĩa/mâm ngũ quả không đặt trước chính giữa bát hương vì chắn mất trục khí chính, mà nên để ở hai bên.

Bữa cơm ngày cuối năm được làm thịnh soạn hơn ngày thường. Tùy từng vùng miền mà có những đặc trưng riêng, như miền Bắc hay có canh móng giò hầm măng, miến lòng gà, xôi, bánh chưng, nem, giò lụa, giò xào...; miền Trung hay có bánh chưng, bánh tét, giò lụa, gà bóp rau răm, thịt heo luộc, giá chua...; miền Nam hay có bánh tét, canh măng, thịt kho tàu, gỏi tôm thịt, nem, chả giò...

Mỗi gia đình bày trí mâm lễ cúng một khác, tuy vậy cỗ cúng (mặn hay chay) nên đặt ở dưới cái bàn con bên dưới. Trên bàn thờ chính chỉ để hoa tươi, quả tươi, một ít tiền vàng mã mang tính tượng trưng. Cũng có thể đặt bánh chưng, xôi, chè trên bàn thờ chính. Không nên cắm "cành vàng lá ngọc" (hàng mã) lên bàn thờ vì có chứa nhiều trường khí âm bất lợi.

Hoa bày trên bàn thờ cũng vậy, cần phải hoa tươi chứ không dùng hoa giả, hoa nhựa. Nhiều người hay lấy câu "miễn thành tâm là được" để ngụy biện, khi thực hiện lại chạy theo hình thức, khoe mẽ với người ngoài mà không chú trọng đến chất lượng của hoa quả để thờ cúng.

Cách cúng Tất niên cuối năm

Theo cách cúng Tất niên cuối năm mà ông cha ta đã truyền lại, các gia đình sẽ lau chùi, trang hoàng bàn thờ với mâm ngũ quả, hương, hoa tươi, đèn nến đầy đủ; trang hoàng nhà cửa với hoa mai, cành đào, chậu quất... tùy theo phong tục từng vùng miền mà có những lễ vật cúng Tất niên cuối năm khác nhau.

Sau khi công việc trang hoàng nhà cửa hoàn tất, gia chủ chuẩn bị mâm cỗ cúng tất niên để gặp mặt gia đình cuối năm. Việc tìm hiểu cách bày mâm cỗ cúng Tất niên như trên để cúng rất quan trọng.

Những món đồ trên mâm cỗ cúng Tất niên

Như đã nói ở trên, mâm cỗ cúng Tất niên gồm các món: Hoa quả, vàng mã, bánh kẹo, đèn nến, trầu cau, rượu, bánh chưng (hoặc bánh tét). Cùng với đó là mâm cỗ mặn với đầy đủ các món ăn ngày Tết, được chế biến thơm ngon, tinh khiết, bầy biện đầy đặn, trang nghiêm.

Mâm cỗ cúng Tất niên mỗi vùng miền lại có sự thể hiện khác nhau, đối với mâm cỗ tất niên miền Bắc thường thì 4 bát, 4 đĩa. Cỗ lớn thì 6 bát, 6 đĩa hoặc 8 bát, 8 đĩa… có những mâm cỗ lớn phải xếp cao đến 2, 3 tầng.

Đầy đủ mâm cỗ 4 bát gồm: Bát chân giò hầm măng lưỡi lợn, bát bóng thả, bát miến, bát mọc, 4 đĩa gồm: Đĩa thịt gà, đĩa thịt lợn, đĩa giò lụa, đĩa chả quế.

Nếu 6 bát sẽ bao gồm: Măng, bóng, mực, nấm thả, miến, mọc; 8 đĩa gồm: Thịt gà luộc, giò lụa, chả quế, trứng muối, dưa hành, bánh chưng, lòng gà xào dứa và cá kho.

Trước đây, sở dĩ có đầy đủ các món ăn như vậy bởi quanh năm chỉ có ngày Tết mới được thưởng thức các món ăn ngon như vậy. Bên cạnh đó mâm cỗ Tết còn thể hiện sự no ấm, hạnh phúc của mỗi gia đình, cũng như ước mong một năm mới đầy đủ, thịnh vượng và phát đạt.

Theo phong tục miền Trung thì mâm cơm tất niên đầy đủ các món như:bánh chưng, bánh tét, giò lụa huế, gà bóp rau răm, thịt heo luộc, giá chua…Gia đình nào tươm tất thì có thêm đĩa bát miến Huế, đĩa thịt đông, chả Huế, đĩa dưa món, bát canh măng khô, đĩa cá chiên…

Đối với mâm cỗ tất niên miền Nam có bánh tét, canh măng, thịt kho tàu, gỏi tôm thịt, nem, chả giò, dưa hành củ kiệu …

Cùng với sự thay đổi của thời gian mâm cỗ tất niên ngày nay đã mất đi dần những món ăn truyền thống bởi lẽ cuộc sống ngày nay đã sung túc hơn. Các bà nội trợ có thể làm bất cứ những món ăn ngon lúc nào, mà thay thế vào mâm cơm tất niên ngày nay là những món ăn đặc sản, hiện đại hoặc khẩu vị ăn uống của từng gia đình cũng khác nhau như các loại nem rán, nem chua, chân giò muối, đĩa nộm hay thịt bò kho…

Một điều mà gia chủ nên chú ý về cách bày trí bàn thờ khi bày cỗ, dù là cúng mặn hay cúng chay thì nên đặt ở dưới chiếc bàn con bên dưới. Trên bàn thờ chính chỉ để hoa tươi, quả tươi, một ít tiền vàng mã mang tính tượng trưng.

Cũng có thể đặt bánh chưng, xôi, chè trên bàn thờ chính, tuyệt đối không nên cắm cành vàng lá ngọc (hàng mã) lên bàn thờ vì có chứa nhiều trường khí âm bất lợi.

Đối với mâm ngũ quả dành để cúng tổ tiên thì nên chọn các loại hoa quả thông dụng, ăn được, đẹp mắt và phải là hoa quả vừa đủ chín có thể ăn được. Hoa quả xanh, hoa quả giả (bằng nhựa) không được dùng cúng gia tiên.

Lưu ý mâm ngũ quả không đặt trước chính giữa bát hương vì chắn mất trục khí chính, mà nên để ở hai bên.

Bài văn khấn thứ nhất: (văn khấn lễ tất niên chiều 30 Tết)

Nam Mô A Di Đà Phật! (3 lần)

- Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.

- Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu Thổ, chư vị Tôn thần.

- Con kính lạy ngài Kim niên Đương cai Thái Tuế chí đức tôn thần.

- Con kính lạy các ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương.

- Con kính lạy ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa tôn thần.

- Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ Thổ, Long mạch, Tài thần, Bản gia Táo quân, cùng tất cả các vị thần linh cai quản trong xứ này.

- Con kính lạy chư gia Cao Tằng Tổ Khảo, Cao Tằng Tổ Tỷ, Tiên linh nội ngoại họ ...

Hôm nay là ngày 30 tháng Chạp năm Kỷ Hợi

Tín chủ (chúng) con là: ...

Ngụ tại...

Trước án kính cẩn thưa trình: Đông tàn sắp hết, năm kiệt tháng cùng, xuân tiết gần kề, minh niên sắp tới.

Chúng con cùng toàn thể gia quyến sắm sanh phẩm vật hương hoa, cơm canh thịnh soạn, sửa lễ tất niên, dâng cúng Thiên Địa tôn thần, phụng hiến Tổ tiên, truy niệm chư linh.

Theo như thường lệ tuế trừ cáo tế, cúi xin chư vị tôn thần, liệt vị gia tiên, bản xứ tiền hậu chư vị hương linh giáng lâm án toạ, phủ thuỳ chứng giám, thụ hưởng lễ vật, phù hộ toàn gia lớn bé trẻ già bình an thịnh vượng, bách sự như ý, vạn sự tốt lành, luôn luôn mạnh khoẻ, gia đình hoà thuận.

Thành tâm bái thỉnh, cúi xin chư vị tôn thần và gia tiên nội ngoại chứng giám phù hộ độ trì.

Nam Mô A-di-đà Phật (3 lần, 3 lạy).

Bài văn khấn thứ 2: (dành cho khấn gia thần vào ngày Tất niên)

Theo tục lệ xưa để lại, vào ngày 30 Tết, ngoài việc cúng gia tiên, để lễ tạ gia tiên qua một năm đã phù hộ độ trì cho con cháu, các gia đình và các công ty, cửa hàng thường làm lễ cúng Gia Thần để tạ chỗ "Đất đai" sau một năm làm ăn.

Sắm lễ tùy tâm, cỗ mặn hoặc chay với đầy đủ các món đơn giản như xôi, chè, hương, hoa, trầu cau, quả, tiền vàng, trà rượu… Bàn lễ đặt tại sân hoặc hiên nhà và khi cúng lạy ra phía trước nhà:

Con kính lạy Hoàng Thiên, Hậu Thổ chư vị Tôn Thần.

Con kính lạy ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân

Con kính lạy ngài Bản gia Thổ địa Long Mạch Tôn Thần

Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Phúc đức Tôn Thần

Con kính lạy ngài tiền hậu Địa chủ Tài Thần

Con kính lạy các Tôn Thần cai quản trong khu vực này.

Tín chủ (chúng) con là: …………………………………

Tuổi: ………………….........

Ngụ tại: …………

Hôm nay là ngày 30 tháng Chạp năm Kỷ Hợi, tín chủ con thành tâm sửa biện hương hoa lễ vật, kim ngân trà quả đốt nén hương thơm dâng lên trước án. Qua một năm làm ăn, chúng con xin dâng lễ tạ ơn trên đã phù hộ độ trì cho chúng con mọi sự an lành và may mắn.

Chúng con thành tâm kính mời: Ngài Kim Niên đương cai Thái Tuế chí đức Tôn Thần, ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư vị Đại Vương, ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân, ngài Bản gia Thổ địa Long Mạch Tôn Thần, các ngài Ngũ Phương, Ngũ Thổ, Phúc đức chính Thần, các vị Tôn Thần cai quản trong khu vực này.

Cúi xin các Ngài nghe thấu lời mời, giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, phù trì tín chủ chúng con, toàn gia an lạc, công việc hanh thông. Người người được bình an, lộc tài tăng tiến, tâm đạo mở mang, sở cầu tất ứng, sở nguyện tòng tâm.

Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.

Phục duy cẩn cáo!

Ý nghĩa của lễ cúng tất niên:

Đón những điều lành năm mới, tiễn những điều xấu năm cũ. Cảm tạ các quan thần linh, thổ công thổ địa, gia tiên nơi mình cư trú thờ cúng đã phù hộ, độ trì năm qua. Đồng thời mong mỏi việc tiếp tục được bao bọc chở che trong năm mới.

Theo quan niệm truyền thống, bữa cơm tất niên để mọi người tiễn biệt năm cũ, ăn xong sẽ bỏ qua muộn phiền, những giận hờn cũng xoá bỏ từ đây. Còn là tục lệ rước ông Công ông Táo về lại nhà coi sóc việc bếp núc cho gia chủ.

Ngoài ra, con cháu có thể ra mộ của các bậc trên đã khuất thắp hương rước ông bà, tổ tiên về ăn Tết với gia đình, hoặc có thể thắp hương cúng tất niên ngay tại nhà.

Thời gian cúng tất niên

Bất cứ thời điểm nào trong ngày 30 Tết, trừ 12h trưa -1h trưa và phải hoàn thành lễ cúng tất niên trước 22h đêm.  Trong ngày này, cả nhà đều dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị đón Tết. Sau đó phải chuẩn bị mâm cúng tổ tiên tất niên.

Thông thường, lễ cúng này sẽ được tiến hành vào chiều hoặc tối 30 Tết (với tháng đủ, hoặc 29 Tết với tháng thiếu), trước lễ cúng giao thừa.

Trong năm nay có 1 số ngày tốt có để làm lễ cúng lễ Tất niên gồm:

- Ngày 28 tháng Chạp (tức 22/1/2020 dương lịch): Ngày Giáp Tý, Lục nhâm Tốc hỷ.

- Ngày 29 tháng Chạp (tức ngày 23/1/2020 dương lịch): Ngày Ất Sửu, Lục nhâm Xích khẩu.

- Ngày 30 tháng Chạp (tức ngày 24/1/2020 dương lịch): Ngày Bính Dần, Lục nhâm Tiểu cát.

Nhi Thảo