Số phận của Hiệp ước cắt giảm vũ khí tiến công chiến lược mới vẫn chưa sáng tỏ

(lienminhbng.org) - Cuộc đàm phán thứ hai giữa Nga và Mỹ vốn được kỳ vọng sẽ đạt được thỏa thuận gia hạn Hiệp ước cắt giảm vũ khí tiến công chiến lược mới (START mới hay START-3), song chỉ khép lại với cam kết tiếp tục đàm phán về kiểm soát vũ khí vào cuối tháng 7/2020. Kết quả này đã tiếp tục đặt START-3 trước một tương lai mờ mịt.

Nga và Mỹ bắt đầu thực hiện Hiệp ước START-3

Ngày 22/3, Nga và Mỹ đã tiến hành cuộc trao đổi thông tin đầu tiên về tình trạng kho dự trữ vũ khí chiến lược của mỗi bên theo tinh thần Hiệp ước cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược mới (START-3).

Hiệp ước kiểm soát vũ khí duy nhất còn hiệu lực giữa Nga và Mỹ         

Hiệp ước START-3 được Mỹ và Nga ký năm 2010, có hiệu lực vào ngày 5/2/2011. Thời gian để thảo luận về số phận START mới đang ngày càng rút ngắn, khi mà thời điểm 5/2/2021 đang tới gần. Đây là thời điểm mà Hiệp ước START mới, sẽ hết hiệu lực, nếu không được hai bên nhất trí gia hạn.         

Hiệp ước START-3 quy định Mỹ và Nga mỗi nước chỉ có thể triển khai 700 tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM), tên lửa đạn đạo trên tàu ngầm (SLBM), và máy bay ném bom tầm xa mang bom hạt nhân; không quá 1.550 đầu đạn hạt nhân tầm xa; và không quá 800 bệ phóng ICBM, SLBM, máy bay ném bom có thể mang bom hạt nhân được triển khai hoặc chưa được triển khai. Giới chuyên gia nhận định START-3 là một thành công trong tiến trình giải giáp vũ khí hạt nhân nếu biết rằng thời kỳ đỉnh điểm của Chiến tranh Lạnh, Nga và Mỹ mỗi nước sở hữu hơn 10.000 phương tiện có thể mang bom hạt nhân tấn công bên kia.         

• Nga cảnh báo nguy cơ thảm họa toàn cầu nếu START-3 chấm dứt

START-3 sẽ hết hiệu lực ngày 5/2/2021, song tương lai của hiệp ước này vẫn khá mờ mịt bởi tới nay chỉ có Nga bày tỏ sẵn sàng gia hạn hiệp ước trên thêm 5 năm và nhiều lần đề nghị Mỹ thảo luận việc gia hạn hiệp ước này. Moskva coi START 3 là "hòn đá tảng đối với an ninh thế giới". Về phía Mỹ, rất nhiều nhân vật trong đảng Cộng hòa, vốn có quan điểm diều hâu, phản đối việc gia hạn hiệp ước START-3 thêm 5 năm. Chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump luôn hoài nghi những "di sản" của người tiền nhiệm Barak Obama. Hầu hết các thành quả dưới thời ông Obama đều bị chính quyền của Tổng thống Trump coi như "thất bại", kèm lời giải thích "nếu như cơ hội đó được đặt vào tay ông Trump, kết cục sẽ có lợi cho Mỹ hơn nhiều". Một minh chứng rõ nhất là từ khi lên nắm quyền, ông Trump đã "đảo ngược" một loạt chính sách thời người tiền nhiệm, bao gồm việc rút Mỹ khỏi một loạt thỏa thuận quốc tế, trong đó có Hiệp ước Các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) và Hiệp định bầu trời mở cho phép các bên giám sát hoạt động quân sự của nhau từ trên không với Nga.       

Sau sự sụp đổ của INF, START-3 là hiệp ước kiểm soát vũ khí duy nhất còn lại giữa Washington và Moskva. Nếu START-3 bị “khai tử”, đây là sẽ là lần đầu tiên trong 50 năm qua không có một hiệp ước nào giới hạn vũ khí hạt nhân của Mỹ và Nga.

Tương lai chưa sáng tỏ         

Vào ngày 16/1, vòng đàm phán đầu tiên giữa Nga và Mỹ nhằm gia hạn hiệp ước START-3 diễn ra tại Vienna, Áo đã không đạt được thỏa thuận nào. Tiếp nối các cuộc đàm phán về vũ khí hạt nhân, ngày 22 và 23/6, vòng đàm phán tiếp theo của các nhà đàm phán Nga-Mỹ về ổn định chiến lược và kiểm soát vũ khí đã được tổ chức tại thủ đô Vienna của Áo.         

Tuy nhiên, sau 10 giờ đàm, phán dù được đánh giá là rất xây dựng, song trưởng phái đoàn Nga là Thứ trưởng Ngoại giao Sergei Ryabkov và trưởng phái đoàn Mỹ là Đặc phái viên Tổng thống Mỹ về kiểm soát vũ khí, Marshall Billingslea chỉ dừng lại ở việc hai bên hy vọng tiếp tục đàm phán về kiểm soát vũ khí vào cuối tháng 7 tới.         

Trưởng đoàn đàm phán Mỹ Billingslea cho biết ông và đại diện bên phía Nga nhất trí thành lập nhiều nhóm công tác kỹ thuật và cuộc gặp thứ 2 có thể diễn ra vào cuối tháng 7 hoặc đầu tháng 8 cũng tại Vienna tùy thuộc vào tiến bộ của các nhóm này. Ông Billingslea cũng nhấn mạnh Hiệp ước mới về cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược (START Mới, tên gọi không chính thức là START 3) cần phải đề cập đến tất cả vũ khí hạt nhân, chứ không chỉ vũ khí hạt nhân chiến lược. Trong khi đó, cũng liên quan đến cuộc đàm phán này, ông Sergei Ryabkov cho biết sẽ là không thực tế nếu hy vọng Trung Quốc tham gia các cuộc đàm phán về kiểm soát vũ khí giữa Moskva và Washington.         

Dù kết quả vòng đàm phán này không làm sáng tỏ số phận START-3. Tuy vậy, việc hai bên nhất trí thành lập các nhóm công tác để tiếp tục duy trì đối thoại về vấn đề này, có thể xem như một tia hy vọng sau "cú sốc" Mỹ tuyên bố rút khỏi Hiệp định bầu trời mở và Hiệp ước INF.

Lý do nào?         

Trước việc Nga và Mỹ tiếp tục chưa đạt được thỏa thuận về gia hạn hiệp ước START tại vòng đàm phán thứ hai này, giới chuyên gia cho rằng yếu tố quan trọng là sự thay đổi của tình hình chính trị-quân sự trên thế giới. Tính từ khi ký kết START-3 vào 10 năm trước, nước Nga ngày nay đã có vị thế địa-chính trị hoàn toàn khác. Đơn cử như trong vấn đề Trung Đông, Nga có thể đưa ra những quyết định quân sự chiến lược, như hỗ trợ chính quyền của Tổng thống Syria Bashar Al-Assad, làm thay đổi cục diện ở khu vực điểm nóng này.         

Bên cạnh đó, chính sách bao vây, trừng phạt của Mỹ và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) nhằm vào Nga, cũng như việc Washington tiếp tục triển khai các hệ thống vũ khí ở Đông Âu, bất chấp phản đối của Nga, dường như đang "thúc đẩy" Moskva không ngừng củng cố tiềm lực quân sự, động thái có thể xem như "lời đáp trả đanh thép" trước quan điểm chống Nga lâu nay của phương Tây. Nga đã giới thiệu một số loại vũ khí hiện đại như thế hệ tên lửa siêu âm mới Kinzal trang bị cho máy bay, cũng như tên lửa hành trình 9M370 Burevestnik và tàu ngầm không người lái Poseidon. Thêm vào đó, Nga cũng phát triển vũ khí hạt nhân phi chiến lược, không nằm trong quy định của START-3. Trong bối cảnh đó, có thể thấy cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân hiện nay đang chuyển sang một giai đoạn mới, đó là chạy đua nâng cấp, phát triển các phương tiện mang vũ khí hạt nhân để có thể nhanh chóng xuyên thủng các phòng tuyến của đối phương, đánh chính xác mục tiêu khi cần.         

Một số nhà hoạch định chiến lược Mỹ cho rằng việc gia hạn START-3 sẽ tạo rủi ro đối với Washington nếu tính đến sức mạnh của Nga hiện nay. Trong bối cảnh cuộc bầu cử tổng thống Mỹ mà ông Trump tái cử đang tới gần, có vẻ Washington đang muốn có được thế thượng phong trên bàn thương lượng về kiểm soát vũ khí và ổn định chiến lược. Điều này có thể đồng nghĩa với việc Mỹ tiếp tục gia tăng sức ép trong đàm phán về tương lai của START-3. Nói cách khác, với quan điểm "Nước Mỹ trước tiên" và chính sách mà Tổng thống Donald Trump thực thi kể từ khi lên nắm quyền, không loại trừ START-3 sẽ có một "kết cục buồn" như INF hay Hiệp ước bầu trời mở.         

Liên quan đến yếu tố Trung Quốc, dù kho vũ khí hạt nhân của Trung Quốc được đánh giá là "không thấm vào đâu” so với 90% số đơn vị vũ khí hạt nhân trên thế giới do Nga và Mỹ sở hữu, nhưng việc Bắc Kinh tăng cường sức mạnh quân sự có vẻ khiến Washington và các đồng minh của Mỹ lo ngại. Tổng thống Donald Trump muốn hối thúc Trung Quốc tham gia các cuộc đàm phán với Mỹ và Nga nhằm đạt một thỏa thuận kiểm soát vũ khí hạt nhân, song Bắc Kinh cho tới nay vẫn bác bỏ yêu cầu này. Mặc dù vậy, để gây sức ép với Bắc Kinh, cũng không loại trừ khả năng chính quyền của Tổng thống Trump dựa vào lý lẽ này để không gia hạn START-3.         

Giới chuyên gia cảnh báo, hiệp ước START mới là hòn đá tảng của cấu trúc an ninh thế giới và nếu như hiệp ước này chấm dứt sẽ gây thêm nhiều hiểm họa và bất ổn cho an ninh thế giới. Nếu START không được gia hạn, cộng đồng thế giới đang nhìn thấy nguy cơ đổ vỡ cấu trúc ổn định chiến lược kéo theo vòng xoáy của một cuộc chạy đua vũ trang mới.

Thanh Lâm/TTXVN