Khi giải Booker được 'toàn cầu hóa'

(lienminhbng.org) - Các tác giả lọt vào chung khảo giải Man Booker năm nay mang các dòng máu New Zealand, Zimbabwe, Ấn Độ, Trung Quốc, Mỹ, Anh, Ireland… với chủ đề sáng tác phong phú, phản ánh sự đa dạng của văn chương tiếng Anh.

Giải công bố hôm 15/10 với người chiến thắng trẻ nhất trong lịch sử: nữ nhà văn Eleanor Catton, người New Zealand. Giải năm nay chưa trao đã kịp gây tranh cãi vì quyết định mở rộng quy mô từ Vương quốc Anh và Khối Thịnh vượng chung ra toàn cầu: mọi tác phẩm xuất bản bằng tiếng Anh đều có cơ hội. Phần đông cho rằng thay đổi này chỉ có ích cho các tác giả Mỹ - vốn là một cường quốc văn chương.

Đa dạng toàn cầu là biểu hiện tích cực

Biểu hiện toàn cầu hóa rõ nhất của giải Booker năm nay là sự có mặt của ứng cử viên Ruth Ozeki, một nhà văn mang 2 dòng máu Mỹ và Trung Quốc, sống ở 2 nơi là bang British Columbia (Canada) và bang New York (Mỹ).

Còn văn của tác giả này lại viết về những trải nghiệm ở Nhật Bản. Tiểu thuyết của Ozeki lọt vào danh sách rút gọn là A Tale For The Time Being.

Trong khi đó tác giả đoạt giải, Eleanor Catton, dù mang quốc tịch New Zealand nhưng sinh tại Canada.

Man Booker luôn tuyên bố là giải "trao cho cuốn sách hay nhất trong năm" nên biểu hiện toàn cầu hóa này là dấu hiệu tích cực chứ không phải tiêu cực". Càng toàn cầu hóa và đa dạng, giải thưởng càng được đánh giá cao. Bởi vậy, mục tiêu của giải thưởng có chút thay đổi, chọn ra tác phẩm không phải là có chất lượng vượt trội, mà là thể hiện tốt nhất sự đa dạng của văn chương tiếng Anh.

Toàn cầu hóa còn thể hiện ở phản hồi về giải thưởng qua các mạng xã hội. Năm nay, hãng Apple hợp tác với ban tổ chức, cho phép người dùng tải sách nói hoặc các bài phỏng vấn qua iTunes. Lễ trao giải tối 15/10 tại Anh được chuyển tải trực tiếp vừa qua truyền hình vừa qua mạng internet. Mạng xã hội Twitter ngay lập tức cho người dùng đăng tải phản hồi, bình luận.

Đó đều là những biểu hiện tích cực xung quanh một giải thưởng văn học. Dù tập trung vào cuốn sách đoạt giải, giải Booker cũng mong muốn thu hút nhiều hơn sự chú ý của công chúng. Kể cả khi có thể họ không đọc sách, nhưng riêng việc họ bàn về chúng cũng đã là một điều tích cực. Tranh cãi trên báo chí về "sự xâm lăng của Mỹ" và những cuộc bàn tán bất tận trên Twitter đã là một thắng lợi.

Không lo mất “bản sắc”

Theo trang The Conversation, giải Booker tập trung vào tác phẩm hơn là tác giả, và tất nhiên là có sự cập nhật hàng năm. Đó là sự khác biệt giữa giải này với Nobel. Kết quả giải Booker thể hiện xu thế phát triển của tiểu thuyết trong hơn 4 thập kỷ qua.

Nếu chỉ nhìn vào từng giải thưởng đơn lẻ, người ta sẽ không nhận ra điều này. Nhưng nếu nhìn vào giải Booker như một dòng chảy, sẽ thấy sự phản ánh mối quan tâm của cộng đồng đọc: chủ đề, lối viết.

Cùng lúc, nếu nhìn vào quốc tịch của các tác giả đoạt giải, người ta sẽ nhận ra Khối Thịnh vượng chung vẫn đa dạng và "thịnh vượng" đến mức nào, về văn chương. 

Việc giữ bản sắc Khối Thịnh vượng chung (giả sử có một thứ như vậy tồn tại), theo The Conversation, đặt ra ở đây là không hợp lý. Nhà văn viết những gì tạo cảm hứng cho họ, và chưa chắc quốc tịch có vai trò quyết định trong chuyện sáng tác.

Thêm vào đó, giữ giải thưởng trong phạm vi Khối Thịnh vượng chung không tạo ra bản sắc, mà chỉ cho thấy sự giống nhau đến nhàm chán giữa các chủ đề sáng tác, chẳng hạn chủ đề sự trở lại của Đế quốc Anh trước đây.

"Hay nhất trong thập kỷ qua", nhưng bán không chạy

Chất lượng các tiểu thuyết tranh giải năm nay được ban giám khảo Booker đánh giá là "hay nhất trong vòng một thập kỷ qua", nhưng doanh số bán sách lại giảm đến 30% so với năm ngoái và thấp đến đáng ngạc nhiên.

Hôm 15/10, 4 tuần sau khi công bố danh sách rút gọn, thống kê doanh số cho thấy bán chạy nhất trong số 6 đề cử là cuốn The Testament Of Mary (tạm dịch: Chúc thư của Đức Mẹ) của tác giả Colm Toibin, bán được 8.300 bản, theo Guardian.

Tiểu thuyết đoạt giải The Luminaries (tạm dịch: Những ngôi sao sáng) chỉ bán được 2.970 bản, xếp thứ 4 về doanh số.

Người phụ trách truyền thông John Howells của NXB Waterstones cho rằng tính huyền bí và chuyên biệt chính là một trong những thế mạnh của giải Booker. "Tôi không nghĩ rằng các giám khảo Booker hướng đến sự nổi tiếng khi chọn các tác phẩm đoạt giải" – ông nói với Guardian.

Mi Ly
Thể thao & Văn hóa