Văn học Việt Nam năm 2021 nhìn lại: Từ 'đại tự sự' Covid-19 đến văn học thiếu nhi

(lienminhbng.org) - Khác với các ngành nghệ thuật cơ bản, tình trạng giãn cách do Covid-19 có lẽ ít ngăn trở việc sáng tác của văn học và hội họa, vốn là những hoạt động cá nhân. Chính vì vậy mà năm 2021, văn học Việt Nam có những tín hiệu đáng ghi nhận.

Tìm kiếm con đường mới cho sự phát triển của văn học Việt Nam

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, tân Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam đã có cuộc trao đổi với phóng viên TTXVN về những dự định đổi mới trong công các điều hành, cũng như phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm Ban chấp hành Hội hướng tới trong nhiệm kỳ khoá X. 

Bên cạnh những tin buồn như sự qua đời của các gương mặt văn học tiêu biểu của thế kỷ 20 như Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Xuân Khánh… “Họ là những thân phận văn chương đầy thăng trầm, cô độc, tự mở đường, vạch lối đi cho riêng mình, từng rất khó khăn để được ghi nhận” - nhà thơ Trần Tuấn chia sẻ. Thì năm 2021 vẫn còn những tín hiệu lạc quan, cho thấy sức sống của văn học trong bối cảnh mới.

Đã có những tác phẩm về Covid-19

Đại dịch Covid-19 chưa dừng lại, nên sức tác động của nó đến văn học sẽ còn lâu dài, các tác phẩm tiêu biểu hơn có khi phải đợi thêm vài năm nữa thì mới xuất hiện. Thế nhưng, qua hàng chục đầu sách đã và đang xuất bản viết về Covid-19 đã cho thấy nhà văn vẫn là “thư ký trung thành của thời đại”. Họ đã không dửng dưng hoặc bỏ qua một chủ đề mang tính đại tự sự như Covid-19.

Ở đây chỉ xin đơn cử một vài tác phẩm. Nhà văn Y Ban vừa xuất bản Sài Gòn - làn sóng thứ tư, một cuốn sách mà chị gọi là “nhật ký nhà văn thời giãn cách”; còn xét về thể loại, có thể gọi là tân tiểu thuyết. Cuốn sách được viết liên tục từ ngày 30/7 cho đến 1/9, có ngày viết hơn 10 ngàn từ, sau đó chỉnh sửa. “Đau thương tận cùng, nước mắt ngập tràn nhưng không bi lụy. Bởi đầy ắp tình người và ngát hương thơm thảo” - Y Ban cho biết.

Trước đó cuốn Viết từ thành phố lockdown của nhà văn Trần Nhã Thụy và bác sĩ Nguyễn Ngọc Anh là một sự kết hợp giữa cái nhìn hiện thực sắc sảo và những kinh nghiệm y học được đưa ra phân tích. Cuốn bút ký-bình luận Khi đại dịch thế kỷ Covid-19 đi qua của nhà văn Sương Nguyệt Minh với gần 30 bài viết xuyên suốt trong khoảng 20 tháng, viết với tâm thế tác giả như là một nhân vật, một nạn nhân của Covid-19.

Mới đây nhất là cuốn Sài Gòn chọn nhớ những điều thương của nhiều tác giả, được viết với tâm thế là “cách chúng ta cùng nhau đi qua đại dịch”. Khác với 3 cuốn vừa kể, cuốn này không khơi gợi chuyện bi thương, mà chỉ chọn những điều hay để nhìn lại và giữ hy vọng tiếp tục tiến tới. Sách có sự góp mặt của tên tuổi như Nguyễn Ngọc Tư, Dương Thụy, Cù Mai Công, Đàm Hà Phú, Nguyễn Thị Hậu, Nguyễn Phong Việt…

Nhà thơ Hồ Đăng Thanh Ngọc sắp xuất bản trường ca Những ngày tôi ngồi giữa mùa Corona phong tỏa dài khoảng 13 ngàn chữ. Đây có thể là tác phẩm bề thế nhất của nhà thơ này, bởi tầm bao quát của nó. Ví dụ các câu: “Dù thế giới sẽ thay đổi như thế nào/ nhưng chúng ta cần phải sống/ như mưa rồi sẽ mưa và nắng rồi sẽ nắng/ Những thói quen sẽ khác đi/ Trẻ con học online thay vì đến trường/ những laptop, ipad thay cho tập vở/ mong cho chúng chỉ mang chiếc ipad đến lớp/ thay vì một ba-lô đầy những sách”.

“Tôi tin rằng rồi sẽ có những tác phẩm lớn viết về giai đoạn gian khó này của loài người, vấn đề là người viết có đủ sâu sắc, đủ thương cảm, đủ tài năng và tâm huyết để cảm nhận và chuyển tải hay không” - nhà văn Uông Triều từng chia sẻ với báo Thể thao và Văn hóa như vậy.

Đổi mới các tầm quan tâm

“Một điểm đáng ghi nhớ là chấm dứt bộ cũ tờ báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam sau 73 năm tồn tại, để cho ra đời báo Văn nghệ bộ mới. Sau hơn chục số báo, đến lúc này chưa thể nói trước phiên bản mới này sẽ đóng góp được những gì vào lịch sử văn học nước nhà, như những gì mà phiên bản1 đã làm được. Nhưng ít ra sự ra đời của nó cho thấy nhu cầu chuyển tải và tiếp nhận văn học đến lúc cần thay đổi” - nhà thơ Trần Tuấn nói.

Nhà thơ Lê Thiếu Nhơn thì cho rằng: “Thái độ chú trọng đầu tư cho văn học trẻ và văn học thiếu nhi. 2 giải thưởng riêng cho 2 mảng sáng tác này đã được triển khai đồng thời ở Hội Nhà văn Việt Nam lẫn Hội Nhà văn TP.HCM, chưa tính giải thưởng Dế Mèn của báo Thể thao và Văn hóa cũng dành địa vị trang trọng cho văn học thiếu nhi”.

Anh phân tích thêm: “2 mảng này vốn bị xem là “chiếu dưới”. Nhiều người vẫn cho văn học thiếu nhi là thứ đơn giản, thứ văn chương dành cho con nít. Chính Hội Nhà văn Việt Nam cũng đã “khai tử” Hội đồng văn học thiếu nhi rất nhiều năm. Bây giờ thì những lãnh đạo văn chương bỗng nhận ra rằng nếu họ không đầu tư cho văn học thiếu nhi, nghĩa là bỏ rơi độc giả tiềm năng của mình khi không chung tay xây dựng văn hóa đọc từ tuổi nhỏ. Hơn nữa, văn học thiếu nhi cũng góp phần bồi dưỡng nhân cách và tâm hồn người Việt ngày mai, khi mà thực tế hôm nay đã cho thấy nhiều dấu hiệu suy thoái nhân tính đáng ái ngại.

Còn văn học trẻ thì sao? Cứ 5 năm một lần hội nghị nhà văn trẻ thì chỉ là dịp giao lưu vui vẻ, không có mấy ý nghĩa thúc đẩy người trẻ sáng tác. Giải thưởng nhà văn trẻ là một sự ghi nhận, một sự mở đường cho những tài năng mới. Khi mà các tờ báo tuổi mới lớn lẫn tuổi trưởng thành đều không còn điều kiện để dành trang cho văn học trẻ xuất hiện.Mặt khác, giải thưởng tác giả trẻ còn có tác dụng khuyến khích mọi sự tìm tòi, kể cả sự nao núng hoặc sự chệch choạc của những tài năng đang tìm kiếm tiếng nói riêng, phong cách riêng”.

• Tìm kiếm con đường mới cho sự phát triển của văn học Việt Nam
• Cuộc thi thơ và truyện ngắn 'Những làn gió Tây Bắc' góp phần phát triển văn học Việt Nam
• Văn học Việt Nam: Làm gì để… bước ra thế giới?

Nhà nghiên cứu văn học Trần Ngọc Hiếu thì cho rằng: “Nếu chỉ nói riêng về văn học Việt Nam, năm qua cũng không có hiện tượng gì đặc biệt. Cũng có một vài cuốn sách đáng đọc như Một ví dụ xoàng của Nguyễn Bình Phương, Nắng Thổ Tang của Đinh Phương, Văn học vết thâm của Nguyễn Thị Thúy Hạnh, Thổi hoa về biển của Đặng Văn Hùng, Chuyến bay tháng Ba của Lê Khải Việt... nhưng không có tác phẩm nào làm thành sự kiện. Một năm có nhiều biến cố nhưng, có lẽ văn học Việt Nam cũng đang loay hoay. Nếu có tác phẩm nào nói được dư chấn của năm thì chắc là bài thơ Thời mắc dịch của Nguyễn Duy. Nó cho thấy thứ thơ ca khi biết đau về thời cuộc vẫn là thứ thơ ca có sức cộng hưởng và lan tỏa”.

Trần Ngọc Hiếu phân tích thêm: “Nhưng nếu nói về đời sống chữ nghĩa (rộng hơn văn học Việt Nam) thì năm qua lại có những tín hiệu rất đáng ghi nhận. Chúng ta đã có những cuốn sách học thuật rất quan trọng được dịch sang tiếng Việt như Yêu sách của Antigone của Judith Butler, Eichmann ở Jerusalem của Hannah Arendt. Thời đại dịch, nhưng những lao động trong học thuật và dịch thuật thì lại có những dấu ấn đáng ghi nhận hơn sáng tác”.

Văn Bảy